تاریخچه بسته بندی در ایران و جهان

تاریخچه بسته بندی در ایران و جهان مصادف است با انقلاب صنعتی. ظهور انقلاب صنعتی به راستی تحول اساسی در نظام تولید کالایی ایجاد کرد. این انقلاب، جهان را با فوران کالاهای گوناگون صنعتی روبرو کرد. تنوع کالاها و رقابت فشرده میان تولید کنندگان و بازرگانان به تدریج علاوه بر علوم دیگر هنر را نیز وارد مجموعه سیستم بسته بندی کرد.

به مرور زمان، علوم دیگری نظیر روانشناسی فردی، اجتماعی به این مجموعه اضافه شد. توسعه بسته بندی سبب مستقل شدن این صنعت از مجموعه صنایع دیگر شد. در نهایت رقابت و نیاز سبب گردید که صنایع بسته بندی سهمی قابل توجه از بودجه های شرکتهای تولیدی را به خود اختصاص دهد. امروزه صنعت بسته بندی تبدیل به یک تکنولوژی قدرتمند شده است.

امروزه در بسته بندي مواد غذايي از مواد مختلف مانند چوب، فلز، شیشه، کاغذ و … استفاده مي شود. در ادامه با تاریخچه بسته بندی هر کدام با ما همراه باشید.

پیدایش بسته بندی چوبی

از دير از تنه درختان استفاده میشد. ولي به شکل کنوني از زمان فرعون که مرده ها را در تابوت چوبي قرار داده و براي هديه دادن از جعبه چوبي استفاده مي کردند، آغاز گردید. بشكه هاي چوبي بنا به روايتي 79 سال قبل از ميلاد مسيح توليد شدند.

 تاریخچه بسته بندی فلزی

نیاز به بسته بندی بهتر و مقاوم تر منجر به پیدایش و توسعه ظروف فلزی گردید. تاريخچه ساخت ظروف فلزي به 23 سال قبل از ميلاد مسيح نسبت داده مي شود. فلز قلع در حدود سال 1240 ميلادي در شهر بوهيما توسط يک کارگر انگليسي کشف گرديد. تاريخ کشف و ساخت آهن سفيد به سالهاي بين 1575 ميلادي يعني از زماني که قلع به آلمان صادر گرديد،برمي گردد.

در سال 1665 ميلادي در انگليس کوشش شد تا آهن سفيد ساخته شود، تا اینکه بالاخره در سالهاي بين 1720 و 1730 ميلادي توانستند توفيق در اين امر حاصل نمايند.

هنبوردی در انگلستان برای اولین بار توانست آهن سفيد را به طور تجارتي با موفقيت تهيه نمايد، او شمش هاي گداخته را بوسيله غلطک به صورت صفحات نازکتري در آورد. در اوايل قرن هجدهم در حدود سال 1714 ساخت آهن سفيد در فرانسه شروع گرديد.

پیدایش کنسرو در صنعت بسته بندی

در سال 1804 میلادی نیکولا آپرت (Father of Canning) بطور تجربي براي نگهداري مواد غذايي به روشهاي خشک کردن، دودي کردن و بسته بندی مواد غذايي در قوطي فلزي دست يافت؛ سپس از اين روش در صنعت کمپوت و کنسرو سازي استفاده گرديد که بنام اپرتیزاسیون معروف شد. در سال 1810 ميلادي پيتر ساخت قوطي فلزي از جنس فولاد با پوشش يک لايه قلع (tin can) را توصيه کرد.

در سال 1823 قوطی حلبی با سوراخی در بالای آن که canister نامیده میشد به بازار آمد. caning یا کنسرواسیون غذا با استفاده از گرما در قوطی حلبی یا شیشه از کلمه can گرفته شده است.

برای مدت طولانی قوطی های کنسرو با دست ساخته می شد. از اوایل قرن بیستم، قوطی های فلزی که شکلی بهداشتی داشت رواج یافت. در نتیجه این امکان به وجود آمد که بتوان از تجهیزات سریع تری برای ساخت، پر کردن به کمک دستگاه های پرکن و درب بندی قوطی های فلزی استفاده نمود.

تاریخچه بسته بندی کنسرو در ایران

تاریخچه توليد قوطي كنسرو از ورق قلع‌اندود در ايران براي نخستين بار در سال 1309 شمسي توسط شخصي به نام درخشان صورت گرفت. او كه از مهاجران ساكن شوروي بود پس از انقلاب اكتبر به ايران بازگشت و چون تحصيل‌كرده مدرسه آشپزي مسكو بود با استفاده از تجارب خود، اولين كارگاه ابتدايي قوطي‌سازي در ايران را راه انداخت. او با استفاده از پيت‌هاي خالي بنزين شركت نفت و مسطح كردن آن‌ها با دست، ورق به‌دست آمده را از داخل قلع مذاب عبور داده و از آن‌ها قوطي مي‌‌ساخت.

کاربرد قوطی فلزی و استفاده از آن در صنعت بسته بندی

براي جلوگيري از ضايعات و افزايش زمان ماندگاري محصولات كشاورزي در سال 1312-1311 از قوطي فلزي براي نگهداري نخود سبز و غيره بهره گرفتند.

در سال 1330 اولين قوطي فلزي جهت بسته بندی روغن نباتي جامد بوسيله دستگاه مدرن ساخته شد.در سال 1336 شمسي ورق لاك اندود و قوطي آماده از خارج وارد ايران شد و در سال 1344 لاك‌زني اتوماتيك امروزي در ايران براي نخستين بار نصب و مورد بهره‌برداري قرار گرفت.

استفاده از قوطی فلزی در دنیای امروز

امروزه ظروف فلزی به عنوان بخشی از بسته بندی مواد خوراکی در اشکال مختلف با زندگی روزمره مردم عجین بوده و تمام افراد جامعه در اکثر مصارف روزانه خود با یک یا چند شکل مختلف آن روبرو می باشند.

بسته بندی فلزی اشکال مختلف دارد مانند قوطی کنسرو٬ قوطی نوشابه٬ قوطی آئروسل٬ تیوپ آلومینیومی٬ اسپری ها٬ قوطی های رنگ٬ محصولات پزشکی٬ بسته بندی مواد شیمیایی٬ قوطی های روغن های غذایی و صنعتی٬ بشکه ها٬ گالن ها و… که ورقهای فولادی و ورقهای آلومینیومی عمده ترین مواد اولیه این صنعت می باشد.

تاریخچه بسته بندی فلزی با پيدايش آلومينيوم

در سال 1958 قوطي آلومينيومي براي اولين بار توليد شد. توليد اين قوطي بعلت داشتن مزايايي شامل فراواني اين فلز به عنوان منبع طبيعي،حمل و نقل آسان و مقاومت نسبتا بالا در مقابل تغييرات شيميايي، به سرعت توسعه يافت.

وزن مخصوص آلومينيوم 7/2 گرم بر سانتيمتر مكعب مي باشد که اگر به صورت ذوب شده باشد، مي توان به صورت فويل و نوار باريک شکل بگيرد. ضخامت آلومينيوم به صورت فويل 20-7 ميكرومتر و به صورت نوار 21-350 ميكرومتر است اما اغلب در بسته بندی نمودن مواد غذايي از فويل آلومينيومي به ضخامت 12-7 ميکرومتر استفاده مي شود.

در سال 1998 در جهان، 40 درص د کل مواد غذايي توسط آلومينيوم بسته بندی مي شده است. تقريبا 15 ميليارد قوطي آلومينيومي مخصوص نوشابه در همين سال توليد شده است. ضمناً بطور متوسط 40 درصد از کل بسته بندی نوشابه هاي مصرفي را قوطي هاي آلومينيومي تشکيل مي دهند.

ظهور بسته بندی کاغذی و مقوایی

تاریخچه و سیر تکاملی بسته بندی با مقوا و کاغذ به تاریخچه ساخت کاغذ برمی گردد، اگرچه چوب و محصولات فرعی دیگر آن از دیر باز در خدمت بشر بوده، ولی بسته بندی به صورت مقوایی و کاغذی پس از پیدایش کاغذ به وجود آمد و روند تکمیلی خود را تاکنون به سرعت طی نموده است.

اولین بار در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح، مصریان قدیم که در آن زمان یکی از مراکز مهم بشری محسوب می شدند، برای نوشتن از پاپیروس (Papyrus) استفاده می کردند. نخستین کارخانه کاغذ سازی در قرن ششم توسط چینی ها در سمرقند ایجاد شد سپس این هنر به اعراب آموخته شد و اعراب نیز با آموزش این هنر کارخانه ای در بغداد تاسیس کردند

نخستین کارخانه کاغذ اروپا در اسپانیا به وجود آمد. اسپانیایی ها برای تولید خمیر از آسیاب های آبی استفاده نمودند .بعد ها این هنر وارد کشورهایی دیگر نظیر فرانسه و هلند شد.

تاریخچه بسته بندی کاغذی در ایران

در ایران بعد از کارخانه سمرقند که توسط چینی ها اداره می شد، اولین کارخانه کاغذ سازی در سال 1328 در کهریزک احداث شد که کاغذ های باطله را برای تولید کاغذ و مقوا استفاده می کرد، بعد از آن تعدادی واحد تولیدی دیگر در سایر نقاط ایران به وجود آمد.

اولین کارخانه مدرن ایران در سال 1349 در «هفت تپه خوزستان» برای تولید کاغذ های تحریر با استفاده از تفاله نیشکر (bagasse) احداث شد. متعاقب آن کارخانه چوب و کاغذ ایران (چوکا) با استفاده از خمیر های وارداتی و خمیر های داخلی، کاغذ های بسته بندی را تولید نمود.

بسته بندی شیشه ای

يكي از قديمي ترين ظروف بسته بندی مخصوصا در مورد مواد غذايي ظروف شيشه اي مي باشد. اعتقاد بر اين است كه شيشه گري نوعي از صنعت کوزه گري بوده و قدمت آن به 7000 سال قبل از ميلاد مسيح بر مي گردد. پیش از اواخر قرن نوزدهم، آب معدنی، سس، ترشی، مربا، و محصولات دیگر برای فروش در ظرف های شیشه ای بسته بندی می شدند.

بطری هنوز با روشی به نسبت عقب مانده تولید می شد. بطری هایی که به روش باد کردن در قالب، در این دوره تولید میشدند، شکل مناسبی نداشتند واز اشکال عجیب و غریبی برخوردار بودند. اما در طول قرون گذشته، تولید بطری به تدریج رو به اصلاح گذاشت. با ساخت و تولید انبوه بطری و تنوع در ابعاد و حجم آن بشر کنونی توانسته است در بسته بندی ها ظروف شیشه ای را یک امر مهم به حساب آورد و تا حدودی نقش آن را آشکار سازد.

امروزه بیش از صدها نوع از اجناس و مواد در بسته های شیشه ای بسته بندی می شوند و با کیفیت برتر به بازار فروش عرضه می شوند. البته باید متذکر شد که علم شیشه و شیشه گری در ایران نیز از زمان های قبل بوده و هم اکنون نیز رو به رشد است.

کاربرد شیشه در صنعت بسته بندی

استفاده از شیشه برای امور بسته بندی بعد از جنگ جهانی دوم همواره سیر صعودی داشته است. چرا که شیوه های تولید سریع و پیوسته تولید بطری ها و پرکردن آنها به تولیدکنندگان این امکان را داده که از پس تقاضاها برآیند و قیمت آنها را پایین نگه دارند. در حال حاضر 85 درصد از كارخانه هاي نوشابه سازي از بطري شيشه اي و 15 درصد از کنسروهاي توليد شده در جار شيشه اي بسته بندی مي شوند. جار شيشه اي مانند قوطي فلزي کاملا غير قابل نفوذ به اکسيژن، رطوبت و غيره است، شايان ذکر است که خوردگي در جار شيشه اي به ندرت ايجاد مي شود.

از اوایل قرن نوزدهم تا دهه ۱۹۶۰ بطری های شیشه ای بازار محصولات مایع را در اختیار گرفتند. یك ماشین مدرن به عنوان نمونه روزانه ۲۰ هزار بطری در روز تولید می کند. زمانی که سایر بسته بندی ها نظیر فلزات و پلاستیک در دهه ۱۹۷۰ عمومیت پیدا كردند با توجه به وزن، شکنندگی و قیمت شیشه در مقایسه با محصولات فلزی و پلاستیکی، بازار بسته بندی شیشه ای كم رونق گردید. بسته بندی شیشه ای عمدتا در مورد نوشیدنی ها، آب میوه ها ،ادویه و غذای کودک استفاده می شود.

بسته بندی منسوج

برای بسته بندی مواد غذایی (مثلا میوه و سبزیجات) منسوجات توری همان چیزی است که هم ویژگی دیده شدن و هم دوام را برآورده می کند. در نگهداری و جابجایی گوشتهای یخ زده از توریهای کشدار استفاده می کنند.

تاریخچه بسته بندی پلاستیکی

توسعه صنعت پلاستیک به سال 1843 برمی گردد، وقتی دکتر Montgomery جراح آفریقایی گزارش داد که می توان با استفاده از ماده اولیه کائوچو دسته خوبی برای چاقو ساخت. بعد از آن جوهردان و توپ بیلیارد نیز تهیه گردید.

در رابطه با صنعت بسته بندی با اختراع پلی اتیلن پیشرفت غیرمنتظره ای در انگلستان رخ داد. در دسامبر 1935 شیمی دان های انگلستان به ماده جدیدی به نام اتیلن دست یافتند که خواص عایق حرارتی خوبی داشت.

بعد از جنگ جهاني دوم، استفاده از مواد پلاستيكي بطور معمول در صنايع بسته بندی رواج پيدا كرد.. امروزه كاربرد آنها در اين امر از نظر ميزان مصرف در درجه ي اول اهمیت قرار دارد .

با ظهور پلاستیک به عنوان یک پوشش بسته بندی با ارزش (اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰) این ماده جانشین كاغذ شد. در دستگاه سلفون کش و دستگاه شیرینگ از نایلون و پلاستیک های مخصوص استفاده می شود. اخیراً مدافعان محیط زیست تبلیغات گسترده ای را آغاز كرده اند كه پلاستیک از نظر زیست محیطی محصول نامناسبی است.

نایلون در فرآورده های گوشتی انواع سوسیس، کالباس کاربرد وسیعی دارد. همین طور پلی آمید همراه با پلی اتیلن به کمک دستگاه بسته بندی وکیوم گوشت تازه و پنیر استفاده وسیعی دارد.

استفاده از مواد جدید در صنعت بسته بندی

در صنعت بسته بندی از مواد مختلفی می توان استفاده کرد. یکی از پرکاربردترین های آن ریحان و فناوری نانو می باشد.

استفاده از ريحان در صنعت بسته بندی

استفاده از خاصیت میکروب کشی سبزیجات برای تولید بسته بندی‌ها و پوشش‌های مواد غذایی از دير باز در کشورهایی مثل ژاپن رواج داشته است. استفاده از ريحان جديد ترين آنهاست.

دانشمندان اسپانیایی موفق شده اند با استفاده از سبزی ریحان، نوعی ورقه نازک پلاستیکی برای بسته بندی گوشت ، پنیر و دیگر مواد غذایی تولید كنند. مواد ضد باکتریایی ریحان برای مقابله با آلودگی مواد غذایی مفید بوده و تاریخ مصرف مواد غذایی را طولانی تر میکند.

محققان اسپانیایی با یک اقدام ابتکاری، پلیمرهای تازه ای تولید كرده اند كه مولكول‌های آنها از ترکیب مولكول‌های سبزی ریحان و مولكول‌های مواد شیمیایی پلاستیکی درست شده است.زمانی که از این ورقه‌ها برای بسته‌بندی مواد غذایی استفاده می‌شود، ذرات آب درون ماده غذایی ، مولكول‌های ضد باکتری ریحان را به خود جذب می‌كند و موجب می شود ماده غذایی از وجود باکتریها عاری شود.

كاربرد فناوري نانو در صنايع غذايي

فناوري نانو، توانايي اثر گذاري در بسياري از زمينه هاي صنايع غذايي را دارد. اين علم و فناوري جديد مي تواند نقاط ضعف صنعت بسته بندي را برطرف كند. به عنوان مثال فيلم هايي با ساختارهاي نانويي و نيز با افزودن برخي مواد در ساخت آنها، به توليد بسته بندي هايي ختم مي شود كه مي تواند از تهاجم عوامل بيماري زا و ميكروب ها و ديگر ميكروارگانيسم هايي كه بهداشت و سلامت غذا را به خطر مي اندازد، جلوگيري كنند.

همچنين نانو حسگرهاي به كار رفته در بسته بندي مواد غذايي، مي تواند براي نمايش كيفيت مواد غذايي بسته بندي شده و اعلام وضعيت سلامت آن به كار رود. به طور خلاصه حوزه هاي مختلف كاربردي فناوري نانو در غذا و صنايع غذايي را مي توان به شش دسته نگهداري غذا، بهبود طعم و رنگ، سلامت غذا، بسته بندي، توليد غذا و فرآيندهاي غذايي تقسيم كرد.

امروزه بسته بندی و پالایش مواد غذایی یکی از عمده ترین زمینه هایی است که به صورت ((هوشمند)) در آمده اند و این بدان معنا است که این بسته ها به شرایط محیطی واکنش نشان می دهند ، یا در صورت خراب و سوراخ شدن خود را تعمیر و ترمیم می کنند و یا حتی مصرف کننده را نسبت به وجود آلودگی و یا حضور عوامل بیماریزا در بسته ، آگاه می سازند. در حال حاضر پژوهشگران هلندی در زمینه بسته بندی های هوشمند یک گام به جلو برداشته اند. آنها بسته بندی هایی را طراحی کرده اند که به محض شروع فساد در ماده غذایی داخل بسته ، از خود ماده نگهدارنده آزاد می کند.

مطالب مرتبط:

صنعت بسته بندی، تاریخچه، انواع و همه چیز درباره آن

طراحی بسته بندی خلاقه و ویژگی های آن

انواع بسته بندی چند نوع بسته بندی داریم