تاریخچه بسته بندی در ایران و جهان

تاریخچه بسته بندی در ایران و جهان مصادف است با انقلاب صنعتی. ظهور انقلاب صنعتی به راستی تحول اساسی در نظام تولید کالایی ایجاد کرد. این انقلاب، جهان را با فوران کالاهای گوناگون صنعتی روبرو کرد. تنوع کالاها و رقابت فشرده میان تولید کنندگان و بازرگانان به تدریج علاوه بر علوم دیگر هنر را نیز وارد مجموعه سیستم بسته بندی کرد.

به مرور زمان، علوم دیگری نظیر روانشناسی فردی، اجتماعی به این مجموعه اضافه شد. توسعه بسته بندی سبب مستقل شدن این صنعت از مجموعه صنایع دیگر شد. در نهایت رقابت و نیاز سبب گردید که صنایع بسته بندی سهمی قابل توجه از بودجه های شرکتهای تولیدی را به خود اختصاص دهد. امروزه صنعت بسته بندی تبدیل به یک تکنولوژی قدرتمند شده است.

امروزه در بسته بندی مواد غذایی از مواد مختلف مانند چوب، فلز، شیشه، کاغذ و … استفاده می شود. در ادامه با تاریخچه بسته بندی هر کدام با ما همراه باشید.

پیدایش بسته بندی چوبی

از دیر از تنه درختان استفاده میشد. ولی به شکل کنونی از زمان فرعون که مرده ها را در تابوت چوبی قرار داده و برای هدیه دادن از جعبه چوبی استفاده می کردند، آغاز گردید. بشکه های چوبی بنا به روایتی 79 سال قبل از میلاد مسیح تولید شدند.

 تاریخچه بسته بندی فلزی

نیاز به بسته بندی بهتر و مقاوم تر منجر به پیدایش و توسعه ظروف فلزی گردید. تاریخچه ساخت ظروف فلزی به 23 سال قبل از میلاد مسیح نسبت داده می شود. فلز قلع در حدود سال 1240 میلادی در شهر بوهیما توسط یک کارگر انگلیسی کشف گردید. تاریخ کشف و ساخت آهن سفید به سالهای بین 1575 میلادی یعنی از زمانی که قلع به آلمان صادر گردید،برمی گردد.

در سال 1665 میلادی در انگلیس کوشش شد تا آهن سفید ساخته شود، تا اینکه بالاخره در سالهای بین 1720 و 1730 میلادی توانستند توفیق در این امر حاصل نمایند.

هنبوردی در انگلستان برای اولین بار توانست آهن سفید را به طور تجارتی با موفقیت تهیه نماید، او شمش های گداخته را بوسیله غلطک به صورت صفحات نازکتری در آورد. در اوایل قرن هجدهم در حدود سال 1714 ساخت آهن سفید در فرانسه شروع گردید.

پیدایش کنسرو در صنعت بسته بندی

در سال 1804 میلادی نیکولا آپرت (Father of Canning) بطور تجربی برای نگهداری مواد غذایی به روشهای خشک کردن، دودی کردن و بسته بندی مواد غذایی در قوطی فلزی دست یافت؛ سپس از این روش در صنعت کمپوت و کنسرو سازی استفاده گردید که بنام اپرتیزاسیون معروف شد. در سال 1810 میلادی پیتر ساخت قوطی فلزی از جنس فولاد با پوشش یک لایه قلع (tin can) را توصیه کرد.

در سال 1823 قوطی حلبی با سوراخی در بالای آن که canister نامیده میشد به بازار آمد. caning یا کنسرواسیون غذا با استفاده از گرما در قوطی حلبی یا شیشه از کلمه can گرفته شده است.

برای مدت طولانی قوطی های کنسرو با دست ساخته می شد. از اوایل قرن بیستم، قوطی های فلزی که شکلی بهداشتی داشت رواج یافت. در نتیجه این امکان به وجود آمد که بتوان از تجهیزات سریع تری برای ساخت، پر کردن به کمک دستگاه های پرکن و درب بندی قوطی های فلزی استفاده نمود.

تاریخچه بسته بندی کنسرو در ایران

تاریخچه تولید قوطی کنسرو از ورق قلع‌اندود در ایران برای نخستین بار در سال 1309 شمسی توسط شخصی به نام درخشان صورت گرفت. او که از مهاجران ساکن شوروی بود پس از انقلاب اکتبر به ایران بازگشت و چون تحصیل‌کرده مدرسه آشپزی مسکو بود با استفاده از تجارب خود، اولین کارگاه ابتدایی قوطی‌سازی در ایران را راه انداخت. او با استفاده از پیت‌های خالی بنزین شرکت نفت و مسطح کردن آن‌ها با دست، ورق به‌دست آمده را از داخل قلع مذاب عبور داده و از آن‌ها قوطی می‌‌ساخت.

کاربرد قوطی فلزی و استفاده از آن در صنعت بسته بندی

برای جلوگیری از ضایعات و افزایش زمان ماندگاری محصولات کشاورزی در سال 1312-1311 از قوطی فلزی برای نگهداری نخود سبز و غیره بهره گرفتند.

در سال 1330 اولین قوطی فلزی جهت بسته بندی روغن نباتی جامد بوسیله دستگاه مدرن ساخته شد.در سال 1336 شمسی ورق لاک اندود و قوطی آماده از خارج وارد ایران شد و در سال 1344 لاک‌زنی اتوماتیک امروزی در ایران برای نخستین بار نصب و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

استفاده از قوطی فلزی در دنیای امروز

امروزه ظروف فلزی به عنوان بخشی از بسته بندی مواد خوراکی در اشکال مختلف با زندگی روزمره مردم عجین بوده و تمام افراد جامعه در اکثر مصارف روزانه خود با یک یا چند شکل مختلف آن روبرو می باشند.

بسته بندی فلزی اشکال مختلف دارد مانند قوطی کنسرو٬ قوطی نوشابه٬ قوطی آئروسل٬ تیوپ آلومینیومی٬ اسپری ها٬ قوطی های رنگ٬ محصولات پزشکی٬ بسته بندی مواد شیمیایی٬ قوطی های روغن های غذایی و صنعتی٬ بشکه ها٬ گالن ها و… که ورقهای فولادی و ورقهای آلومینیومی عمده ترین مواد اولیه این صنعت می باشد.

تاریخچه بسته بندی فلزی با پیدایش آلومینیوم

در سال 1958 قوطی آلومینیومی برای اولین بار تولید شد. تولید این قوطی بعلت داشتن مزایایی شامل فراوانی این فلز به عنوان منبع طبیعی،حمل و نقل آسان و مقاومت نسبتا بالا در مقابل تغییرات شیمیایی، به سرعت توسعه یافت.

وزن مخصوص آلومینیوم 7/2 گرم بر سانتیمتر مکعب می باشد که اگر به صورت ذوب شده باشد، می توان به صورت فویل و نوار باریک شکل بگیرد. ضخامت آلومینیوم به صورت فویل 20-7 میکرومتر و به صورت نوار 21-350 میکرومتر است اما اغلب در بسته بندی نمودن مواد غذایی از فویل آلومینیومی به ضخامت 12-7 میکرومتر استفاده می شود.

در سال 1998 در جهان، 40 درص د کل مواد غذایی توسط آلومینیوم بسته بندی می شده است. تقریبا 15 میلیارد قوطی آلومینیومی مخصوص نوشابه در همین سال تولید شده است. ضمناً بطور متوسط 40 درصد از کل بسته بندی نوشابه های مصرفی را قوطی های آلومینیومی تشکیل می دهند.

ظهور بسته بندی کاغذی و مقوایی

تاریخچه و سیر تکاملی بسته بندی با مقوا و کاغذ به تاریخچه ساخت کاغذ برمی گردد، اگرچه چوب و محصولات فرعی دیگر آن از دیر باز در خدمت بشر بوده، ولی بسته بندی به صورت مقوایی و کاغذی پس از پیدایش کاغذ به وجود آمد و روند تکمیلی خود را تاکنون به سرعت طی نموده است.

اولین بار در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح، مصریان قدیم که در آن زمان یکی از مراکز مهم بشری محسوب می شدند، برای نوشتن از پاپیروس (Papyrus) استفاده می کردند. نخستین کارخانه کاغذ سازی در قرن ششم توسط چینی ها در سمرقند ایجاد شد سپس این هنر به اعراب آموخته شد و اعراب نیز با آموزش این هنر کارخانه ای در بغداد تاسیس کردند

نخستین کارخانه کاغذ اروپا در اسپانیا به وجود آمد. اسپانیایی ها برای تولید خمیر از آسیاب های آبی استفاده نمودند .بعد ها این هنر وارد کشورهایی دیگر نظیر فرانسه و هلند شد.

تاریخچه بسته بندی کاغذی در ایران

در ایران بعد از کارخانه سمرقند که توسط چینی ها اداره می شد، اولین کارخانه کاغذ سازی در سال 1328 در کهریزک احداث شد که کاغذ های باطله را برای تولید کاغذ و مقوا استفاده می کرد، بعد از آن تعدادی واحد تولیدی دیگر در سایر نقاط ایران به وجود آمد.

اولین کارخانه مدرن ایران در سال 1349 در «هفت تپه خوزستان» برای تولید کاغذ های تحریر با استفاده از تفاله نیشکر (bagasse) احداث شد. متعاقب آن کارخانه چوب و کاغذ ایران (چوکا) با استفاده از خمیر های وارداتی و خمیر های داخلی، کاغذ های بسته بندی را تولید نمود.

بسته بندی شیشه ای

یکی از قدیمی ترین ظروف بسته بندی مخصوصا در مورد مواد غذایی ظروف شیشه ای می باشد. اعتقاد بر این است که شیشه گری نوعی از صنعت کوزه گری بوده و قدمت آن به 7000 سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد. پیش از اواخر قرن نوزدهم، آب معدنی، سس، ترشی، مربا، و محصولات دیگر برای فروش در ظرف های شیشه ای بسته بندی می شدند.

بطری هنوز با روشی به نسبت عقب مانده تولید می شد. بطری هایی که به روش باد کردن در قالب، در این دوره تولید میشدند، شکل مناسبی نداشتند واز اشکال عجیب و غریبی برخوردار بودند. اما در طول قرون گذشته، تولید بطری به تدریج رو به اصلاح گذاشت. با ساخت و تولید انبوه بطری و تنوع در ابعاد و حجم آن بشر کنونی توانسته است در بسته بندی ها ظروف شیشه ای را یک امر مهم به حساب آورد و تا حدودی نقش آن را آشکار سازد.

امروزه بیش از صدها نوع از اجناس و مواد در بسته های شیشه ای بسته بندی می شوند و با کیفیت برتر به بازار فروش عرضه می شوند. البته باید متذکر شد که علم شیشه و شیشه گری در ایران نیز از زمان های قبل بوده و هم اکنون نیز رو به رشد است.

کاربرد شیشه در صنعت بسته بندی

استفاده از شیشه برای امور بسته بندی بعد از جنگ جهانی دوم همواره سیر صعودی داشته است. چرا که شیوه های تولید سریع و پیوسته تولید بطری ها و پرکردن آنها به تولیدکنندگان این امکان را داده که از پس تقاضاها برآیند و قیمت آنها را پایین نگه دارند. در حال حاضر 85 درصد از کارخانه های نوشابه سازی از بطری شیشه ای و 15 درصد از کنسروهای تولید شده در جار شیشه ای بسته بندی می شوند. جار شیشه ای مانند قوطی فلزی کاملا غیر قابل نفوذ به اکسیژن، رطوبت و غیره است، شایان ذکر است که خوردگی در جار شیشه ای به ندرت ایجاد می شود.

از اوایل قرن نوزدهم تا دهه ۱۹۶۰ بطری های شیشه ای بازار محصولات مایع را در اختیار گرفتند. یک ماشین مدرن به عنوان نمونه روزانه ۲۰ هزار بطری در روز تولید می کند. زمانی که سایر بسته بندی ها نظیر فلزات و پلاستیک در دهه ۱۹۷۰ عمومیت پیدا کردند با توجه به وزن، شکنندگی و قیمت شیشه در مقایسه با محصولات فلزی و پلاستیکی، بازار بسته بندی شیشه ای کم رونق گردید. بسته بندی شیشه ای عمدتا در مورد نوشیدنی ها، آب میوه ها ،ادویه و غذای کودک استفاده می شود.

بسته بندی منسوج

برای بسته بندی مواد غذایی (مثلا میوه و سبزیجات) منسوجات توری همان چیزی است که هم ویژگی دیده شدن و هم دوام را برآورده می کند. در نگهداری و جابجایی گوشتهای یخ زده از توریهای کشدار استفاده می کنند.

تاریخچه بسته بندی پلاستیکی

توسعه صنعت پلاستیک به سال 1843 برمی گردد، وقتی دکتر Montgomery جراح آفریقایی گزارش داد که می توان با استفاده از ماده اولیه کائوچو دسته خوبی برای چاقو ساخت. بعد از آن جوهردان و توپ بیلیارد نیز تهیه گردید.

در رابطه با صنعت بسته بندی با اختراع پلی اتیلن پیشرفت غیرمنتظره ای در انگلستان رخ داد. در دسامبر 1935 شیمی دان های انگلستان به ماده جدیدی به نام اتیلن دست یافتند که خواص عایق حرارتی خوبی داشت.

بعد از جنگ جهانی دوم، استفاده از مواد پلاستیکی بطور معمول در صنایع بسته بندی رواج پیدا کرد.. امروزه کاربرد آنها در این امر از نظر میزان مصرف در درجه ی اول اهمیت قرار دارد .

با ظهور پلاستیک به عنوان یک پوشش بسته بندی با ارزش (اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰) این ماده جانشین کاغذ شد. در دستگاه سلفون کش و دستگاه شیرینگ از نایلون و پلاستیک های مخصوص استفاده می شود. اخیراً مدافعان محیط زیست تبلیغات گسترده ای را آغاز کرده اند که پلاستیک از نظر زیست محیطی محصول نامناسبی است.

نایلون در فرآورده های گوشتی انواع سوسیس، کالباس کاربرد وسیعی دارد. همین طور پلی آمید همراه با پلی اتیلن به کمک دستگاه بسته بندی وکیوم گوشت تازه و پنیر استفاده وسیعی دارد.

استفاده از مواد جدید در صنعت بسته بندی

در صنعت بسته بندی از مواد مختلفی می توان استفاده کرد. یکی از پرکاربردترین های آن ریحان و فناوری نانو می باشد.

استفاده از ریحان در صنعت بسته بندی

استفاده از خاصیت میکروب کشی سبزیجات برای تولید بسته بندی‌ها و پوشش‌های مواد غذایی از دیر باز در کشورهایی مثل ژاپن رواج داشته است. استفاده از ریحان جدید ترین آنهاست.

دانشمندان اسپانیایی موفق شده اند با استفاده از سبزی ریحان، نوعی ورقه نازک پلاستیکی برای بسته بندی گوشت ، پنیر و دیگر مواد غذایی تولید کنند. مواد ضد باکتریایی ریحان برای مقابله با آلودگی مواد غذایی مفید بوده و تاریخ مصرف مواد غذایی را طولانی تر میکند.

محققان اسپانیایی با یک اقدام ابتکاری، پلیمرهای تازه ای تولید کرده اند که مولکول‌های آنها از ترکیب مولکول‌های سبزی ریحان و مولکول‌های مواد شیمیایی پلاستیکی درست شده است.زمانی که از این ورقه‌ها برای بسته‌بندی مواد غذایی استفاده می‌شود، ذرات آب درون ماده غذایی ، مولکول‌های ضد باکتری ریحان را به خود جذب می‌کند و موجب می شود ماده غذایی از وجود باکتریها عاری شود.

کاربرد فناوری نانو در صنایع غذایی

فناوری نانو، توانایی اثر گذاری در بسیاری از زمینه های صنایع غذایی را دارد. این علم و فناوری جدید می تواند نقاط ضعف صنعت بسته بندی را برطرف کند. به عنوان مثال فیلم هایی با ساختارهای نانویی و نیز با افزودن برخی مواد در ساخت آنها، به تولید بسته بندی هایی ختم می شود که می تواند از تهاجم عوامل بیماری زا و میکروب ها و دیگر میکروارگانیسم هایی که بهداشت و سلامت غذا را به خطر می اندازد، جلوگیری کنند.

همچنین نانو حسگرهای به کار رفته در بسته بندی مواد غذایی، می تواند برای نمایش کیفیت مواد غذایی بسته بندی شده و اعلام وضعیت سلامت آن به کار رود. به طور خلاصه حوزه های مختلف کاربردی فناوری نانو در غذا و صنایع غذایی را می توان به شش دسته نگهداری غذا، بهبود طعم و رنگ، سلامت غذا، بسته بندی، تولید غذا و فرآیندهای غذایی تقسیم کرد.

امروزه بسته بندی و پالایش مواد غذایی یکی از عمده ترین زمینه هایی است که به صورت ((هوشمند)) در آمده اند و این بدان معنا است که این بسته ها به شرایط محیطی واکنش نشان می دهند ، یا در صورت خراب و سوراخ شدن خود را تعمیر و ترمیم می کنند و یا حتی مصرف کننده را نسبت به وجود آلودگی و یا حضور عوامل بیماریزا در بسته ، آگاه می سازند. در حال حاضر پژوهشگران هلندی در زمینه بسته بندی های هوشمند یک گام به جلو برداشته اند. آنها بسته بندی هایی را طراحی کرده اند که به محض شروع فساد در ماده غذایی داخل بسته ، از خود ماده نگهدارنده آزاد می کند.

مطالب مرتبط:

صنعت بسته بندی، تاریخچه، انواع و همه چیز درباره آن

طراحی بسته بندی خلاقه و ویژگی های آن

انواع بسته بندی چند نوع بسته بندی داریم